Kwelders (of schorren, zoals ze in Zuidwest-Nederland worden genoemd) zijn buitendijks gelegen stukken land die zorgen voor waterveiligheid en hoge natuurwaarden kunnen hebben. Afhankelijk van hun hoogte overstromen kwelders door getijdewerking dagelijks tot incidenteel met zout of brak water. De hoogte van de kwelder bepaalt niet alleen de overstromingsduur, maar ook welke plantensoorten er kunnen groeien. De kwelderhoogte neemt toe als slib en zand worden afgezet en kan afnemen bij erosie door stromend water en golfslag. Daarbij verandert vervolgens ook de vegetatiesamenstelling. Vanwege hun zeldzaamheid en bedreigde status (de meeste kwelders en schorren zijn ingedijkt) zijn kweldervegetaties beschermd. Kweldervegetatietypen zijn ook de belangrijkste component van enkele N2000-habitattypen.

Sinds de jaren ‘90 voert het vegetatieteam van Waardenburg Ecology vegetatiekarteringen uit in de kustgebieden van Nederland. Het betreft zowel kwelders als duingebieden. Deze beheergebieden van Rijkswaterstaat vallen onder het meetnet Kwelderkartering (VEGWAD). Dit meetnet bestaat sinds 1996 en het doel is periodiek (om de 6 jaar) de kwaliteit van de vegetatie in de kustgebieden te meten. Het meetnet maakt deel uit van het monitoringsprogramma Monitoring Waterstaatkundige Toestand des Lands (MWTL) van Rijkswaterstaat. De kaders voor de monitoring van kwelders worden gevormd door de Kaderrichtlijn Water (KRW), de Kaderrichtlijn Marien (KRM) en de Habitat Richtlijn/Natura 2000 (HRL/N2000/PAS). Op basis van de periodieke karteringen kunnen veranderingen in de kustgebieden inzichtelijk worden gemaakt. Deze informatie wordt onder andere gebruikt voor evaluaties in het kader van natuurwetgeving en natuurbeheer.

In hoofdlijn bestaan de VEGWAD-karteringen uit de volgende stappen:

1. Op een luchtfoto worden vergelijkbare vegetatietypen omlijnd. Het product is een vlakkenkaart.
2. In de periode mei-september wordt elk belijnd vlak bezocht en de vegetatietypen per vlak worden genoteerd.
3. Van elk vegetatietype worden een aantal vegetatieopnamen gemaakt om de samenstelling van de vegetatie in detail in beeld te brengen.
4. De vegetatieopnamen worden gecontroleerd en krijgen een definitief vegetatietype.
5. De tijdens het veldwerk verzamelde vlakinhoud wordt gecontroleerd en gekoppeld aan het vlakkenbestand.
6. Er wordt een rapportage samengesteld over de kartering en het maken van de diverse kaarten, zoals de vegetatiekaart en de kaart met landelijk bedreigde plantengemeenschappen.

In 2024 heeft het VEGWAD-vegetatieteam van Waardenburg Ecology de volgende VEGWAD-karteringen uitgevoerd:

• Vlieland: op militair terrein Vliehors, bestaande uit verschillende duincomplexen en kwelders.
• Oosterschelde: schorren rondom de Oosterschelde, inclusief Rammegors.
• Noord-Holland: kwelders tussen Den Helder en Den Oever.

Op het militair oefenterrein de Vliehors is de vegetatie door een team van vier vegetatiespecialisten in één week tijd gekarteerd. We moesten onze werkzaamheden afstemmen met Defensie. Via een portofoon werden we op de hoogte gehouden van de vliegoefeningen die tijdens het veldwerk werden uitgevoerd. We troffen een verrassend gevarieerd gebied aan met kwelders die paars kleurden van de lamsoor en jonge en oude duincomplexen met duinvalleien. Bijzondere soorten die we hebben gevonden, zijn onder andere groenknolorchis, parnassia, noordse rus en gelobde melde.

Bij de kartering Oosterschelde zijn naast schorren ook diverse nollen onderzocht op vegetatie, waarvan veel niet eerder waren bezocht. Nollen zijn resten van verloren gegane dijken met zowel een cultuurhistorische als een ecologische waarde of kleine duintjes langs de zeereep. Op enkele van deze nollen troffen we begroeiingen aan op schelpenbanken en zeedijken met soorten als zeekool, zeebiet, zeepostelein, gele hoornpapaver, zeevenkel en wilde kool.

De kartering van het 145 hectare grote Rammegors was een bijzonder onderdeel van het veldwerk in 2024. Het Rammegors werd in 1970 met een dam afgescheiden van de Oosterschelde, waarna het gebied verzoette. In 2014 werd het gebied weer verbonden met de Oosterschelde en konden zilte schorvegetaties weer tot ontwikkeling komen. Deze ontwikkeling is nog steeds niet voltooid merkten we tijdens het veldbezoek. Nog altijd worden rietvelden geleidelijk aan door het zoute water opgeslokt.
In het Rammegors is ook de grootste strandvlakte van de Oosterschelde te vinden: een zandig terrein waar tal van kleine plantensoorten als strandduizendguldenkruid, zomerbitterling, zeevetmuur en dunstaart barre droogte en hoge zoutgehaltes doorstaan, afgewisseld met tijdelijke inundatie door zee- en regenwater. Een nieuwe ontdekking voor het Rammegors waren zoete duinvalleivegetaties met parnassia, moeraswespenorchis en geelhartje.

Andere bijzondere soorten die we hebben gevonden op de schorren rond de Oosterschelde zijn eenbloemige zeekraal, klein en groot zeegras, snavelruppia en klein slijkgras.

De onderzochte kwelders in Noord-Holland liggen tussen Den Helder en Den Oever. Onder andere de gebieden Het Kuitje, Den Oever, Vatrop, Normerven en Balgzand horen bij het karteergebied. Het Kuitje is in 2024 voor het eerst gekarteerd in het meetprogramma. De kwelders in Noord-Holland zijn smalle stroken langs de dijk en hebben een kleinschalig karakter. Er komen allerlei vegetatietypen voor, zowel typen van de pionierzone tot en met de hoge kwelder. Er zijn diverse bijzondere soorten planten aangetroffen zoals wilde kool, dunstaart en fraai duizendguldenkruid.

Komende maanden gaan we de verzamelde gegevens controleren en de rapportage en kaarten maken. Alle rapporten, inclusief de bijlagen van het VEGWAD-programma, zijn via onderstaande link beschikbaar via het Rijkswaterstaat Publicatie Platform.

Waardenburg Ecology heeft van RWS een nieuw contract gegund gekregen voor vegetatiekarteringen. In samenwerking met Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek (A&W) en Pranger & Tolman ecologen (EGGconsult) gaan we de komende jaren diverse vegetatiekarteringen uitvoeren. Hieronder vallen gebieden die onder het meetnet Kwelderkartering vallen en verschillende andere gebieden zoals de Grensmaas en delen van het IJsselmeergebied. Met deze samenwerking bundelen we onze jarenlange expertise om RWS de komende jaren optimaal van dienst te zijn en de continuïteit en kwaliteit van het meetnet te waarborgen.